حسابداری صنعتی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

حسابداری صنعتی را می توان سخت ترین و البته جذاب ترین نوع حسابداری دانست.

حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده (cost accounting) در واقع شاخه ای از حسابداری مدیریت محسوب شده که با تنظیم بودجه، تعیین هزینه‌های استاندارد، تعیین هزینه‌های واقعی عملیات، تعیین هزینه مراحل تولید و دوایر یا محصولات، تجزیه انحرافات و تعیین سودآوری یا مصرف وجوه اجتماعی در ارتباط می باشد.

جهت دستیابی به این اهداف، طبقه‌بندی، ثبت، تجزیه، تحلیل و تفسیر حساب ها انجام شده تا به خوبی بتوان ارتباط هر هزینه با مراحل تولید و توزیع کالا و خدمات را تعیین نمود.
همان گونه که از نام این نوع حسابداری پیداست این حرفه با صنعت و موسسات تولیدی در ارتباط بوده و از این رو برای مدیریت بسیار حائز اهیمت می باشد.

نوع فعالیت و نوع فروش محصولات در موسسات تولیدی یا کارخانه ها باعث شده که مدیریت نیاز مبرمی به اطلاعات دقیق بهای تمام شده تولیدات داشته باشد.
چرا که در چنین موسساتی محصول نهایی تهیه شده از ترکیب مواد و هزینه‌های تبدیل – که همان دستمزد نیروی کار مستقیم و هزینه‌های سربار است – می باشد و از این رو اقلام تشکیل‌دهنده بهای تمام شده بسیار حائز اهمیت می باشند.

حسابداری صنعتی در کجا کاربرد دارد؟

برخی از افراد گمان نموده که از حسابداری صنعتی و بهای تمام شده تنها در کارخانجات و صنایع تولیدی استفاده می شود، البته این درست است که معروف ترین کاربرد این رشته از حسابداری در این زمینه بوده اما به هر حال از حسابداری بهای تمام شده در دیگر موسسات نیز استفاده خواهد شد.

حسابداری صنعتی این روزها در بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، عمده‌فروشی‌ها، شرکت‌های حمل و نقل، شرکت‌های هواپیمایی، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ ها نیز کاربرد دارند.

شیوه های حسابداری صنعتی

به طور کلی می توان شیوه های حسابداری صنعتی را در شش گروه به شرح زیر دسته بندی نمود:

1. هزینه‌یابی جذبی (کامل)
2. هزینه‌یابی مستقیم (نهایی)
3. هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی
4. هزینه‌یابی سفارش کار
5. هزینه‌یابی مراحل تولید یا مرحله‌ای
6. هزینه‌یابی استاندارد

هر یک از این شیوه ها توضیحات خاص خود را داشته اما ما در این مقاله تنها سه مورد از آن ها را صورت مختصر شرح خواهیم داد:

▪ هزینه‌یابی جذبی یا کامل

در این روش از حسابداری صنعتی برای محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده جمع هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های ثابت نیز تاثیر داده خواهد شد.

این در حالی است که در هزینه یابی مستقیم در محاسبه بهای تمام شده تنها هزینه های متغیر در نظر گرفته شده و هزینه‌های سربار ثابت به صورت مجزا در سود و زیان همان دوره‌ای که هزینه به وجود آمده محاسبه می گردد.

▪ هزینه‌یابی مستقیم یا نهایی

این اصطلاح در واقع نشان دهنده این بوده که در هزینه تولید یک محصول مهم ترین مقیاس جمع هزینه های متغیر محصول می باشد؛ به این دلیل که هزینه های متغیر نیز هماهنگ با میزان تولید و بالا و پایین رفتن آن، کاهش یا افزایش پیدا خواهند نمود.

▪ هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی

• هزینه پیش بینی شده برای یک قرارداد یا تصمیم خاص
• مخارج به وجود آمده پس از فروش

دلایل اهمیت حسابداری صنعتی

حسابداری صنعتی از آن جهت حائز اهمیت بوده که با ارائه اطلاعات جمع آوری شده در رابطه با هزینه و قیمت تمام شده به مدیران شرکت و تصمیم گیرندگان، می توان بر روی هزینه ها کنترل بیشتری داشته و میزان سوددهی شرکت را افزایش داد و همچنین با شناسایی نقاط ضعف سیستم‌های تولیدی و خدماتی می توان بهره‌وری و بازدهی شرکت را افزایش داده و مدیریت شرکت نیز موفق به گرفتن مطلوب ترین تصمیم گردد.

این شاخه از حسابداری به لحاظ ارائه اطلاعات مابین حسابداری مالی و حسابداری مدیریت قرار خواهد داشت چرا که از یک سو سود و زیان ناشی از تولید و فروش کالا یا خدمات را به واسطه ارائه قیمت تمام شده به حسابداری مالی تعیین نموده و از سوی دیگر نیز به مدیران شرکت با ارائه این اطلاعات در تصمیم گیری و بررسی وضعیت شرکت جهت انجام کارها کمک زیادی خواهد نمود.

تفاوت حسابداری صنعتی و حسابداری مالی

حسابداری مالی به گزارش نتایج و موقعیت کسب و کار به دولت، اعتباردهندگان و سرمایه‌گذاران پرداخته اما حسابداری صنعتی نقش یک سیستم گزارش‌گیری داخلی برای مدیریت یک سازمان را برای تصمیم گیری بر عهده خواهد داشت.

طبقه بندی هزینه در حسابداری مطابق با نوع مطالبات بوده (برای نمونه حقوق و دستمزد، تعمیرات، بیمه، دفاتر، مسافرت، فروشگاه‌ها و…) اما در حسابداری صنعتی این طبقه بندی مطابق با توابع، فعالیت‌ها، محصولات، فرآیند و برنامه‌ریزی، کنترل داخلی و نیازهای اطلاعات سازمان شکل می گیرد.

هدف از حسابداری مالی ارائه واقعی و عادلانه از معاملات، سود و زیان برای یک دوره و بیانیه وضعیت مالی (صورت حساب) در یک تاریخ مشخص می باشد. رسیدن به این هدف در راستای محاسبه دیدگاه واقعی و منصفانه از هزینه تولید یا خدمات ارائه شده توسط شرکت محقق می گردد.

این در حالی است که حسابداری صنعتی مطابق با تجزیه و تحلیل انجام شده و ممکن بوده براساس نیاز ارزیابی هدفمند و ذهنی هزینه‌های مربوط به یک نتیجه استاندارد را با یکدیگر ادغام نماید.

۱۰ اصطلاح مهم و رایج در گزارش‌های حسابداری صنعتی

برخی از اصطلاحات در حسابداری صنعتی وجود داشته که هر کدام از آن ها مفهوم خاص خود را دارند.
گاهی این اصطلاحات اشاره به مراحل تولید، گاهی به نوع کالای ساخته شده و گاهی نیز به نوع هزینه‌ها دارند؛ در ادامه به توضیح در رابطه با تعدادی از مهم ترین این اصطلاحات خواهیم پرداخت:

• دایره هزینه‌یابی

هزینه یابی به طور کلی در برگیرنده تعیین بهای تمام شده کالای ساخته شده و موجودی کالای در جریان ساخت می باشد.

دایره هزینه یابی در واقع بخشی بوده که وظیفه نگهداری اسناد و مدارک مرتبط با حسابداری عملیات تولیدی و غیر تولیدی بر دوش آن بوده و تجزیه و تحلیل کلیه هزینه‌های تولیدی، توزیع و فروش جهت ارائه و استفاده مدیریت نیز توسط همین بخش انجام خواهد شد.
دایره هزینه یابی فعالیت هایی مرتبط با گذشته، حال و آینده واحد اقتصادی خواهد شد.

• کالای ساخته شده

منظور از کالای ساخته شده کالایی بوده که از مراحل تولید عبور نموده و ساخت آن تکمیل شده است.
ممکن بوده این کالا به عنوان کالای نهایی مورد استفاده مصرف کننده قرار گرفته و یا به عنوان مواد اولیه به دیگر کارخانجات برود.

از این رو لزوما کالای ساخته شده یک کالای کامل نبوده و در واقع کالایی است که کاملا مراحل تولید مربوطه را پشت سر گذاشته است.

• کالای در جریان ساخت

منظور کالایی است که وارد فرایند تولید شده اما تنها بخشی از این مراحل را پشت سر گذاشته و هنوز ساخت آن به اتمام نرسیده است.

• منظور از تولید

تولید در واقع تغییر شکلی بوده که مواد اولیه پیدا نموده و به یک کالای ساخته شده تبدیل شده اند.
هرگاه مواد اولیه با عبور از یک فرآیند ساخت تغییر شکل دهد و به یک کالای ساخته شده تبدیل شود، اصطلاحاً می‌گویند تولید صورت پذیرفته است.
به عنوان مثال: اگر یک تکه چوب با گذشت از فرآیند برش و اتصال به میز و صندلی تبدیل شود این عمل تولید محسوب می‌گردد و یا فرآیند تبدیل چند ماده شیمیایی به رنگ، تولید، محسوب می‌شود.
البته باید توجه داشت ممکن است کالای ساخته شده یک فرآیند تولید، مواد اولیه تولید دیگر محسوب گردد و در فرآیندی دیگر به یک کالای ساخته شده دیگر تبدیل شود.
بعنوان مثال سنگ آهن که مواد اولیه ذوب آهن می‌باشد با طی مراحل تولید به ورق آهن و نبشی و اشکال مختلف تبدیل می‌شود و این کالای ساخته شده یعنی همان ورق آهن مواد اولیه ساخت و تولید میز فلزی، اجاق گاز و سایر موارد قرار خواهد گرفت.

• مواد اولیه

به طور کلی جهت ساخت یک محصول از مواد موجود در طبیعت و یا کالاهایی ساخته شده در کارخانه ها استفاده می شود.
این مواد، مواد اولیه نام داشته و طبیعی است که بدون مواد اولیه امکان تولید وجود نخواهد داشت.

• دستمزد

دستمزد همان حق الزحمه ای بوده که به ازای تبدیل مواد به کالا به کارگران داده خواهد شد.

• هزینه سربار

منظور از هزینه های سربار آن دسته از هزینه های مصرف شده در کارخانه بوده که با کالا ارتباط مستقیمی نخواهند داشت.

• بهای اولیه

حاصل جمع هزینه‌هایی که به طور مستقیم (مواد اولیه مستقیم و دستمزد مستقیم) در ساخت کالا به کار رفته را بهای اولیه می گویند.

دستمزد مستقیم + مواد اولیه مصرفی مستقیم = بهای اولیه

• بهای تبدیل

هزینه‌های به کار رفته برای تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده را بهای تبدیل یا هزینه های تبدیل می گویند.

در واقع از حاصل جمع دستمزد مستقیم و سربار ساخت بهای تبدیل به دست خواهد آمد.

• ضایعات (ضایعات تولید)

طی فرآیند تولید مواردی چون تبخیر شدن، شکست، صدمه دیدن، آب رفتگی و سایر موارد این چنینی ممکن بوده ضایعاتی به وجود آورده و بخشی از کالای در جریان تولید از بین برود.

ضایعات تولید، بخش از بین رفته مواد اولیه یا کالا از ابتدای تولید تا تکمیل کالای ساخته شده می باشد.