منظور از ارزش افزوده تفاوتی است که بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده و ارزش کالاها و خدمات خریداری شده وجود دارد و این ارزش افزوده دارای مالیاتی می باشد. در این مقاله ما قصد داشت به طور کامل شما را با ارزش افزوده و تفاوت های آن با سود آشنا نموده و علاوه بر آن به توضیح در رابطه با ارزش افزوده و نحوه محاسبه آن نیز بپردازیم.
ارزش افزوده
اگر با نگاهی کلی و گذرا به کتاب های اقتصاد کلان بخواهیم به گونه ای ارزش افزوده را تعریف نماییم که کاملا ساده بوده و از وارد شدن به بحث های پیچیده مرتبط با آن صرف نظر نماییم، در نهایت به این تعریف ابتدایی از ارزش افزوده خواهیم رسید که مورد تایید اقتصاددان ها می باشد: ارزش افزوده در واقع همان مابه التفاوت ستانده و داده می باشد.
تعریفی شفاف تر
این روزها در همه جا صحبت از ارزش افزوده است، به عبارتی ارزش افزوده ثروت اضافه ای بوده که به واسطه شرکت ها از راه فرآیند تولید و یا ارائه خدمات به وجود آمده است و حاصله از کسر نهادههای واسطه (مثل هزینه خریدها) از عایدات می باشد.
هدف از محاسبه ارزش افزوده خودداری از احتساب مضاعف می باشد؛ یعنی ارزش کالاها و خدمات به کار گرفته شده به عنوان داده های واسطه یک فعالیت، در جای خود یک فرآیند تولید به شمار آمده و بایستی برای محاسبه ارزش افزوده از ستانده این فعالیت کم گردند.
از این رو منظور از ارزش افزوده ناخالص نیز حاصل ارزش ستانده منهای ارزش مصرف واسطه بوده و ارزش افزوده خالص نیز از ارزش افزوده ناخالص منهای مصرف سرمایه ثابت به دست خواهد آمد.
نحوه محاسبه ارزش افزوده
امکان محاسبه ارزش افزوده در تمامی سطوح واحد اقتصادی، طبقه (در برگیرنده چندین واحد اقتصادی با فعالیت شبیه به هم) ، گروه (دربرگیرنده چند طبقه)، بخش (در برگیرنده چند گروه)، قسمت (در برگیرنده چند بخش) و در نهایت کل اقتصاد (که تمام بخش های اقتصادی را شامل خواهد شد.) وجود خواهد داشت.
از سه راه می توان ارزش افزوده را محاسبه نمود:
- تولید یا تفریق
- توزیع یا جمع
- مصرف (هزینه)
گفتنی است که امکان محاسبه روش های تولید و توزیع در سطوح گوناگون، از واحد اقتصادی گرفته تا کل اقتصاد وجود داشته ولی روش مصرف را تنها در سطح اقتصاد کلان می توان اندازه گرفت.
در ادامه نحوه محاسب ارزش افزوده در هر یک از روش ها به طور کامل آورده شده است:
- محاسبه ارزش افزوده از طریق تولید یا تفریق
در این روش برای به دست آوردن میزان ارزش افزوده، تفاضل مجموع مصارف واسطه به کار رفته در جریان تولید کالاها و خدمات از ارزش ستانده مؤسسه در طول یک دوره مالی گرفته خواهد شد.
ارزش مصارف واسطه – ارزش ستانده = ارزش افزوده
- محاسبه ارزش افزوده از طریق جمع یا توزیع (شیوه مورد استفاده در موسسات)
در این روش ارزش افزوده از طریق توزیع آن به عوامل تولید به دست خواهد آمد. در واقع در این روش تجمع هزینه جبران خدمات، هزینه استهلاک، مالیات و مازاد عملیاتی گرفته شده تا در نهایت به ارزش افزود رسید.
در شرایطی که موسسه بایستی در کنار مالیات مستقیم در ارتباط با واحد کالای تولید شده یا خدمت ارایه شده ملزم به پرداخت مالیات غیرمستقیم نیز بوده و یا این که از دولت به ازای پایین نگه داشتن سطح قیمت ها یارانه دریافت نموده، بایستی مابه التفاوت مالیاتهای غیرمستقیم منهای یارانه نیز به چهار مورد بالا افزوده گردد.
- محاسبه ارزش افزوده از طریق هزینه (مصرف)
از این روش جهت محاسبه تولید ناخالص داخلی با تفکیک نوع مصرف نهایی و بدون تفکیک نوع فعالیت اقتصادی تولیدکنندگان استفاده خواهد شد.
این روش برآوردهای مستقلی از مصرف نهایی خانوارها، خدمات دولتی، خدمات خصوصی غیرانتقاعی به خانوارها و افزایش موجودیها، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و واردات و صادرات نیز انجام خواهد داد.
چه تفاوتی میان ارزش افزوده و سود وجود دارد؟
اگر چه در وهله اول ممکن بوده ارزش افزوده سود به شمار آمده اما در واقع میان این دو تفاوت هایی وجود خواهد داشت. اگر چه در کسب و کارها تفاوتی که بین قیمت فروش و هزینه تولید محصولی وجود داشته را سود می نامند اما در اقتصاد کمی این موضوع متفاوت می باشد.
مجموع سود واحد، هزینه استهلاک واحد و هزینه نیروی کار واحد، ارزش افزوده واحد نامیده می شود. ارزش افزوده کل نیز ارزش افزوده اضافه شده در واحد بر تمام واحدهای فروخته شده می باشد.
ارزش افزوده در مارکتینگ به چه صورت است؟
همان گونه که پیش از آن اشاره کردیم شرکت های معروف امکان اعمال ارزش افزوده بیشتری را بر روی کالاها خواهند داشت. از سوی دیگر شرکت های مشهور نیز که خریدار یک یا چند برند بوده تنها توانسته با افزودن نام خود بر روی محصول به ارزش افزوده بالایی دست یابند.
به عنوان نمونه شرکت آمازون را در نظر داشته باشید که نظارت و کنترل بالغ بر ۲۰۰ شرکت را عهده دار می باشد. یکی از این شرکت ها سوق بوده که فروشگاهی اینترنتی در منطقه خلیج فارس می باشد.
آمازون چند سال گذشته با خرید سوق، کالاهای آن را به نام برند خود به سایر کشورها که بیشتر آن ها در خاورمیانه قرار داشته می فرستد. این موضوع سبب شده با استفاده از نام خود به ارزش افزوده بیشتری دست یابد.
اقتصاددانان و حسابداران از چه روشی برای محاسبه ارزش افزوه استفاده می نمایند؟
جالب است اگر بدانید هر یک از اقتصاددانان و حسابداران برای محاسبه ارزش افزوده روش خاص خود را دارند:
- اقتصاددانان بیشتر روی تولید کالاها و خدمات در سال مالی مشخصی تاکید داشته، اما حسابداران تاکید بر روی فروش کالاها و خدمات دارند.
- اقتصاددانان به بررسی موجودی ها با توجه به قیمت فروش پرداخته در حالی که حسابداران بهای تمام شده موجودی ها را بررسی خواهند نمود.
- اقتصاددانان بر خلاف حسابداران که به محاسبه دقیق استهلاک یک به یک دارایی پرداخته تنها در این رابطه یک برآورد کلی انجام خواهند داد.
- اقتصاددانان برای محاسبه تولید ناخالص داخلی، کاری به ارزش افزوده ایجاد شده در خارج از مرزهای یک کشور نخواهند داشت در حالی که حسابداران مالی بدون در نظر گیری موقعیت مکانی ارزش افزوده شرکت را محاسبه خواهند نمود.
- اهداف و دیدگاه های مختلف باعث تفاوت بین اقتصاددانان و حسابداران شده است.
به گونه ای که اقتصاددانان در رابطه با صنایع، ملتها و شرکتها دارای یک دید کلان و کلی بوده و جهت رسیدن به اهداف خود از ارقام برآوردی استفاده می نمایند. اما با توجه به آن که گزارشهای مالی به دست آمده توسط حسابداران در گروه های گوناگونی چون سهامداران، بستانکاران، مدیریت و کارکنان به کار گرفته شده لذا بایستی از ویژگی هایی نظیر درستی، انصاف، عینیت، بیطرفی، به موقع و قابلیت رسیدگی برخوردار باشد.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده (Value added tax) که به اختصار VAT نیز نامیده شده یک مالیات تقریبا ساده بوده که امروزه در تمام دنیا یک مالیات رایج به شمار می آید.
این مالیات را در حقیقت می توان یک مالیات بر فروش چند مرحله ای دانست که خرید کالاها و خدمات واسطهای را معاف از پرداخت مالیات می نماید. به نوعی هر کالای فروخته شده در بازار طی فرایند تولید به واسطه چند تولید کننده به صورت کم کم ساخته می شود. برای نمونه یک نان را در نظر بگیرید، این نان اول گندم بوده، پس از آن به آرد تبدیل شده، آرد تبدیل به خمیر می گردد و در نهایت خمیر در تنور بر اثر گرما و حرارت پخته شده و به نان تبدیل می گردد.
قیمت مقدار گندم به کار رفته برای پخت یک عدد نان تا قیمت نان فروخته شده در نانوایی، طی این مراحل کم کم بیشتر شده که این افزایش قیمت، نتیجه زحمتی بوده که تولیدکنندگان مختلف در مراحل متعدد تولید گندم تا فروش نان کشیده اند.
این ارزش اضافی به وجود آمده از گندم تا نان، ارزش افزوده نامیده می شود.
طبق این تعریف، مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات چند مرحله ای بوده که در مراحل مختلف زنجیره تولید و یا خدمات ارائه شده گرفته خواهد شد.
پیشینه مالیات بر ارزش افزوده
برای اولین بار طراحی این مالیات در سال ۱۹۵۱ به واسطه یک بازرگان آلمانی به نام فون زیمنس (Von Siemens) با هدف حل مشکلات مالی کشور آلمان انجام شد، اما با وجود تمایل زیاد کشورهای مختلف از جمله آرژانتین و فرانسه نسبت به اطلاع از نحوه ساختار آن، این مالیات تا سال ۱۹۵۴ رسما به مرحله اجرا نرسید.
پس از سال ۱۹۵۴ کشورهای برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان نیز جزو اولین کشورهایی بوده که اقدام به معرفی مالیات در نظام مالیات کشوری خود نمودند.
در سال ۱۹۷۷ اولین کشور آسیایی که توانسته به کمک صندوق بین المللی پول اقدام به پیاده سازی مالیات در نظام مالیاتی نموده کشور کره جنوبی بود و پس از آن پیرو این کشور، کشورهای دیگری نظیر ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان این مالیات را در کشور خود اجرا نمودند.
امروزه بالغ بر ۱۲۰ کشور جهان از سیستم مالیات بر ارزش افزوده برخوردار می باشند. مالیات در برخی از کشورها در چند نوع و در درصدهای گوناگون وجود دارد.
به عنوان نمونه مالیات استاندارد ۱۰ درصد بوده اما خوراک، آب منازل، مطبوعات و کتاب ۷ درصد می باشد، اجرت پزشک، خدمات شهری و دولتی و خرید خانه صفر است (هزینه های ساخت خانه شامل مالیات می باشند) ولی دارو دارای مالیات ۱۹ درصد است.
کمترین میزان مالیات بر ارزش افزوده در اروپا متعلق به کشور سوئیس با ۸ درصد بوده و ایسلند نیز با ۲۵٫۱ درصد از بیشترین میزان مالیات برخوردار می باشد. در سایر کشورها نیز این مالیات بین ۴ تا ۲۵٪ متغیر می باشد: ژاپن ۵درصد، ترکیه ۱ درصد، ۸ درصد و ۱۸درصد، سوئیس صفر تا ۸ درصد.
مالیات بر ارزش افزوده در ایران به چه صورت است؟
برای اولین بار در دی ماه ۱۳۶۶ لایحه اجرای مالیات ارزش افزوده در کشور جمهوری اسلامی ایران به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد.
این لایحه پس از بررسی در کمیسیون اقتصادی مجلس، و پس در نظرگیری نظرات موافق و مخالف، ۶ ماده از آن طبق تقاضای دولت به تصویب رسیده و بنابر اجرای سیاست تثبیت قیمت ها، به دولت استرداد شد.
بخش امور مالی صندوق بینالمللی پول در سال ۱۳۷۰، در جهت اصلاح نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاد نمود سیاست مالیات بر ارزش افزوده نیز به عنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی و اصلاح نظام مالیاتی اجرا گردد.
با در نظر گیری نظرات کارشناسان صندوق بینالمللی پول، در وزارت امور اقتصادی و دارایی مطالعات و بررسیهای متعددی شکل گرفت و در سمینارها و کمیتههای مختلف علمی با حضور کارشناسان داخلی و خارجی اجرای مالیات بر ارزش افزوده تایید شده اما با این حال به مرحله اجرا نرسید.
در راستای طرح ساماندهی اقتصادی کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی شروع به انجام اصلاحات اساسی در سیستم مالیاتی از جمله حذف انواع معافیتها، حذف انواع عوارض و گسترش پایه مالیاتی را با تاکید خاص بر کارایی نظام مالیاتی نموده و مطالعات جدید امکان سنجی را در این زمینه به اجرا در آورد.
از آن جایی که بسط پایه مالیاتی به عنوان یکی از اصول اساسی سیاستهای مالی طرح ساماندهی اقتصاد کشور بسیار حائز اهمیت بوده لذا معاونت درآمدهای مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی، با توجه به خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور در زمینه اجرای مالیات بر ارزش افزوده، در دی ماه ۷۶ مطالعات علمی متعددی را آغاز نمود.
