صورت های مالی
صورت های مالی اساسی به عنوان اصلی ترین محصول سیستم حسابداری، ابزار اصلی ارتباط واحدهای تجاری با استفاده کننده گان برون سازمانی تلقی می شود.
این صورت های مالی تنها بخشی از گزارش مالی واحد تجاری محسوب می شود، اما در مرکز ثقل گزارشگری مالی محسوب می شود.
بنابراین بهتر است اطلاعات معینی از طریق صورت های مالی ارائه شود و سایر اطلاعات از طریق گزارش هایی غیر از صورت های مالی ارائه گردد.
در هرحال گزارشگری مالی تنها منبع اطلاعات مالی در مورد واحدهای تجاری نیست و در بسیاری موارد، استفاده کننده گان از سایر منابع اطلاعاتی نیز برای تأمین نیازهای اطلاعاتی خود استفاده می کنند.
اجزای صورت های مالی شامل موارد زیر است:
براساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران، مجموعه کامل صورت های مالی، شامل ترازنامه، صورت و سود و زیان، صورت سود و زیان جامع، صورت جریان وجوه نقد و یادداشت های توضیحی می باشد.
ترازنامه، صورت و سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد را صورت های مالی اساسی می باشد.
دیگر اقلام تشکیل دهنده گزارشگری مالی مواردی از قبیل گزارش مدیران درباره فعالیت شرکت و گزارش های تحلیلی آنان است که همراه با گزارش حسابرسی و صورت های مالی، مجموعه ای تحت عنوان گزارشگری مالی سالانه را تشکیل می دهد.
سایر گزارش های مالی، که به طور موردی و با اهداف خاص تهیه می شود، دربرگیرنده مواردی از قبیل گزارش های مالی تهیه شده به منظور دریافت تسهیلات مالی از بانک ها، گزارش توجیهی هیئت مدیره جهت افزایش سرمایه در مورد شرکت های سهامی و اظهارنامه مالیاتی است.
اهمیت صورت های مالی
هیچ یک از اجزای مجموعه کامل صورت های مالی بر دیگری برتری ندارد و واحد تجاری باید در مجموعه کامل صورت های مالی، تمام صورت های مالی را با اهمیت یکسان ارائه کند.
هدف صورت های مالی
هدف صورت های مالی ارائه اطلاعاتی تلخیص و طبقه بندی شده درباره وضعیت ، هدف صورت های مالی برای طیفی گسترده مالی ، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است که از استفاده کنندگان صورت های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع شود.
صورت های مالی همچنین نتایج ایفای وظیفه مباشرت مدیریت یا حساب دهی آنها را در اختیارشان قرار گرفته است، نشان می دهد.
به منظور دستیابی در قبال منابعی که به این هدف، در صورت های مالی یک واحد تجاری اطلاعاتی درباره موارد زیر ارائه می شود :
- دارایی ها
- دهی ها
- حقوق صاحبان سرمایه
- درآمدها
- هزینه ها
- جریان های نقدی
این اطلاعات، همراه با سایر اطلاعات مندرج در یادداشت های توضیحی استفاده کنندگان صورت های مالی را در پیش بینی جریان های نقدی آتی واحد تجاری و خصوصا در زمان بندی و اطمینان از توانایی آن در ایجاد وجه نقد کمک می کند.
مسئولیت های مرتبط با صورت های مالی
مسئولیت تهیه و ارائه صورت های مالی با هیئت مدیره یا سایر ارکان اداره کننده واحد تجاری است . در حالی که وظیفه و مسئولیت حسابرس، تنها اظهار نظر درباره آنها است.
صورت های مالی جداگانه
صورت های مالی که توسط واحد تجاری اصلی ارائه می شود و در آن سرمایه گذاری ها براساس منافع مالکانه مستقیم و نه برمبنای نتایج عملیات وخالص دارایی های واحد سرمایه پذیر به حساب گرفته می شود.
صورت های مالی تلفیقی
صورت های مالی یک گروه است که آن گروه به عنوان یک شخصیت اقتصادی واحد محسوب می شود.
صورت های مالی تلفیقی باید واحد تجاری اصلی و کلیه واحدهای تجاری فرعی آن را دربرگیرد. صورت های مالی تلفیقی ، واحد تجاری تحت کنترل واحد تجاری اصلی قرار واحدهایی را در برمی گیرد که اصلی و کلیه یک واحد تجاری اصلی ، به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق دارند.
هنگامی که واحدهای تجاری فرعی دیگر خود، مالک بیش از نصف سهام با حق رأی یک واحد تجاری باشد، فرض بر وجود کنترل بر آن واحد تجاری است ، مگر در موارد استثنایی که بتوان آشکارا نشان داد چنین مالکیتی ، سبب کنترل واحد تجاری نمی شود.
همچنین درصورت تحقق هر یک از وضعیت های زیر، حتی اگر میزان مالکیت واحد تجاری اصلی بر سهام با حق رأی واحد تجاری فرعی ۵۰ درصد یا کمتر باشد، باز هم کنترل وجود دارد:
الف )تسلط بر بیش از نصف حق رأی واحد تجاری از طریق توافق با سایر صاحبان سهام؛
ب ) توانایی راهبری سیاست های مالی و عملیاتی واحد تجاری از طریق قانون یا توافق، یا؛
ج ) توانایی نصب و عزل اکثریت اعضای هیئت مدیره یا سایر ارکان اداره کننده مشابه ، در مواردی که کنترل واحد تجاری دراختیار ارکان مزبور است.
گروه : واحد تجاری اصلی و کلیه واحدهای تجاری فرعی آن
واحد تجاری اصلی : یک واحد تجاری که دارای یک یا چند واحد تجاری فرعی است.واحد تجاری فرعی : یک واحد تجاری که تحت کنترل واحد تجاری دیگری( واحد تجاری اصلی) است.
در مواردی که واحدهای تجاری فرعی تحت کنترل واحد تجاری اصلی قرار می گیرد، صورت های مالی واحد تجاری اصلی به تنهایی تصویر کامل وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان های نقدی آن را نشان نمی دهد.
استفاده کنندگان صورت های مالی گیری های اقتصادی و ارزیابی وظیفه مباشرت واحد تجاری اصلی برای تصمیم مدیریت به اطلاعاتی درباره وضعیت مالی ، عملکرد مالی و جریان های نقدی گروه اطلاعات مالی نیاز دارند.
این نیاز از طریق صورت های مالی تلفیقی تأمین می شود که مربوط به گروه را به عنوان یک شخصیت اقتصادی واحد و بدون توجه به مرزهای قانونی شخصیت های حقوقی جداگانه ارائه می کند.
بیشتر بدانید : نرم افزاری مالی چیست؟
گزارش مالی میان دوره ای
شامل مجموعه کامل صورت های مالی یا گزارشی برای یک دوره میانی است که صورت های مالی فشرده است. دوره میانی به دوره مالی گزارشگری کوتاه تر از یک سال مالی اشاره دارد و صورت های مالی فشرده، حداقل شامل صورت های مالی اساسی و گزیده ای از یادداشت های توضیحی است.
چرخه حسابداری
چرخه حسابداری فرایندی مرحله به مرحله برای ثبت، دسته بندی و خلاصه سازی معاملات اقتصادی شرکت های تجاری می باشد. چرخه حسابداری از جمع آوری اطلاعات مالی شروع و با تهیه ترازآزمایشی اختتامی و بستن حساب های دائمی خاتمه می یابد و در دوره مالی بعد، حساب های دائمی در دفاتر افتتاح می شوند. این عملیات در هر دوره مالی تکرار می شود.
توالی چرخه حسابداری بدون استفاده از کاربرگ و با استفاده از کاربرگ به شرح زیر است:
عملیات حسابداری فوق مربوط به یک دوره مالی است که معمولا در دو دوره زمانی انجام می شود:
در طول دوره مالی : مراحل ۱ تا ۵ انجام میشود.
در پایان دوره مالی: مراحل ۶ تا ۱۰ انجام میشود.
به طور معمول برای گزارش وضعیت مالی و نتایج عملیات مؤسسه، طول دوره مالی یا دوره حسابداری پذیرفته شده یک سال(دوازده ماهه) انتخاب می شود که آن را سال مالی (دوره مالی) می نامند.
البته ممکن است جهت کنترل بیشتر دوره های کوتاه تری مانند یک ماه، سه ماه، شش ماهه درنظر گرفته شود.
دوره مالی می تواند با تقویم رسمی منطبق باشد که این امر الزامی نیست و به اساسنامه واحد تجاری بستگی دارد. در بیشتر واحدهای تجاری ایران سال مالی از اول فروردین شروع سال مالی و به پایان اسفند ختم می شود.
تراز آزمایشی
یکی از ابزارهایی که حسابداران برای آزمون صحت مدارک مالی مورد استفاده قرار می دهند، تراز آزمایشی است.
برای تهیه تراز آزمایشی رویدادهای مالی یک دوره از دفتر روزنامه به دفترکل منتقل می شوند.
به اولین تراز آزمایشی که قبل از ثبت اقلام اصلاحی پایان سال تهیه می شود، تراز آزمایشی اصلاح نشده می گویند.
پس از انجام اصلاحات و تعدیلات لازم در دفاتر، تراز آزمایشی دیگری از روی مانده حساب های اصلاح شده تهیه می شود، که به آن تراز آزمایشی اصلاح شده می گویند.
ترازآزمایشی اصلاح شده مبنای تهیۀ صورت های مالی قرار می گیرد. تراز آزمایشی جزء مجموعه صورت های مالی نیست، بلکه در صورت لزوم به صورت ادواری برای تأمین اهداف زیر تهیه می شود:
- کنترل اثبات تساوی اقلام بدهکار و بستانکار
- فراهم آوردن اطلاعات لازم برای تهیه صورت های مالی
در صورت توازن ترازآزمایشی، می توان اطمینان حاصل نمود که:
- مبالغ ثبت شده در بدهکار حساب ها با مبالغ ثبت شده در ستون بستانکار حساب ها برابر است.
- مانده بدهکار یا بستانکار حساب ها به درستی محاسبه و به ترازآزمایشی منتقل شده اند.
- مانده حساب ها در ترازآزمایشی درست جمع شده اند
اگر جمع ستون های بدهکار با بستانکار برابر نباشد باید اختلاف موجود تعیین و رفع گردد. در مواردی می توان از طریق تعیین مبلغ اختلاف بین دو ستون بدهکار و بستانکار، با کمک آزمون های زیر نوع اشتباه را پیدا و برطرف کرد:
- اگر مبلغ اختلاف رقم ۱۰ ، ۱۰۰ ، ۱۰۰۰ و … باشد، ممکن است اشتباه ناشی از جمع زدن ارقام باشد
- اگر مبلغ اختلاف قابل تقسیم بر دو باشد، این احتمال وجود دارد که به جای ثبت رقم در ستون بدهکار، در ستون بستانکار ثبت شده باشد یا بالعکس. برای مثال یک حساب ره مبلغ ۲۶۰۰۰۰ ریال به جای ثبت در ستون بدهکار در ستون بستانکار ثبت شده است یا بالعکس. نتیجه این عمل باعث بروز اختلاف بین دو ستون بدهکار و بستانکار به مبلغ ۵۲۰۰۰۰ ریال می گردد. بنابراین مبلغ اختلاف یعنی ۵۲۰۰۰۰ ریال بر عدد ۲ تقسیم و مبلغ ۲۶۰۰۰۰ ریال حاصل می شود. که باردیابی مبلغ ۲۶۰۰۰۰ ریال اشتباه کشف خواهد شد.
- اگر مبلغ اختلاف قابل تقسیم بر عدد ۹ باشد، این اشتباه ممکن است ناشی از مقلوب شدن (جابه جایی ارقام)یا جا انداختن و یا اضافه نوشتن یک صفر آخر اعداد باشد. برای مثال فرض کنید مبلغ ۲۴۱۰۰۰ ریال هنگام انتقال به تراز آزمایشی اشتباها ۲۱۴۰۰۰ ریال ثبت شده است. مبلغ اشتباه ۲۷۰۰۰ ریال است .
۲۱۴۰۰۰ – ۲۴۱۰۰۰
عملکرد این تکنیک ها ممکن است همیشه درست نباشد.
انواع اشتباهات از لحاظ تأثیر بر ترازآزمایشی
الف) اشتباهاتی که باعث عدم توازن ستون های تراز آزمایشی می شوند.
ب) اشتباهاتی که تأثیری در توازن ستون های تراز آزمایشی ندارد.
الف) اشتباهاتی که باعث عدم توازن ستون های تراز آزمایشی می شوند، ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- اشتباه در جمع زدن ستون های ترازآزمایشی
- انتقال دادن تنها یک طرف ثبت دفتر روزنامه به دفترکل.
- انتقال دادن هر دو طرف ثبت روزنامه به ستون بدهکار یا ستون بستانکار دفتر کل.
- انتقال اشتباه مبلغ به دفترکل.
- اشتباه در مانده گیری حساب های دفترکل.
اگر ستون های تراز آزمایشی توازن نداشته باشند، معمولا روش های زیر را برای تصحیح آثار اشتباه به کار برده می شود :
۱٫ محاسبه مجدد ستون های تراز آزمایشی
۲٫ بررسی اینکه مانده حساب ها به طور صحیح از دفترکل به ترازآزمایشی منتقل شده اند.
۳٫ بررسی صحت انتقال اقلام از دفترروزنامه به دفترکل از طریق ردیابی مبالغ ثبت شده در حساب های دفترکل به دفترروزنامه.
۴٫ بررسی مجدد اسناد حسابداری و تطبیق آن با ثبت های انجام شده
ب) اشتباهاتی که تأثیری در توازن ستون های ترازآزمایشی ندارد. ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- تجزیه و تحلیل غلط یک معامله
مثلا خرید اثاثه اشتباه در بدهکار حساب ملزومات ثبت شود. یا هزینه تعمیرات، اشتباها در بدهکار هزینه سوخت ثبت گردد. - عدم ثبت یک رویداد مالی به طور کامل در دفتر روزنامه(از قلم افتادگی):
مثلا فروش کالا در دفاتر ثبت نشده است. به همین دلیل عدم ثبت تأثیری در توازن ترازآزمایشی ایجاد نمی کند. - ثبت یک معامله به مبلغی کمتر یا بیشتر از مبلغ واقعی در دفتر روزنامه و نقل به دفتر کل :
مثلا هنگام خرید نقدی کالا به مبلغ ۷۶۲۰۰۰ ریال ، به جای بدهکار کردن خرید کالا و بستانکار کردن موجودی نقد به همین مبلغ ، مبلغ ۷۲۶۰۰۰ ریال برای هر دو حساب خرید کالا و موجودی نقد در دفاتر ثبت شده است. از آنجا که مبلغ اشتباه به طور یکسان در دو طرف (بدهکار و بستانکار) دفتر روزنامه ثبت شده است، تاثیری در توازن تراز آزمایشی ایجاد نمیکند. - وجود ثبت های تکراری :
مثلا خرید اثاثه دوبار به طور کامل ثبت شده است. - اشتباهات خنثی کننده :
مثلا مانده یک حساب دارایی در دفتر کل اشتباها به مبلغ ۲۰۰۰۰۰ ریال بیش از واقع ثبت شود و در عین حال مانده یک حساب بدهی نیز به همین مبلغ اضافه تر منظور گردد و این دو اشتباه یکدیگر را خنثی کنند.
مبنای ثبت های اصلاحی
نتایج واقعی عملیات یک واحد تجاری را تنها در زمان تصفیه، یعنی خاتمه عملیات آن می توان تعیین کرد. از طرف دیگر، بستانکاران، اعتباردهنده گان و اشخاص ذی نفع نمی توانند تا تاریخ انحلال، از نتایج آن بی خبر باشند. از این رو عمر واحد تجاری به دوره های زمانی مساوری تقسیم می شود که هر دوره را اصطلاحا “دوره حسابداری” می نامند. هر دوره مالی را که دوازده مال طول بکشد اصطلاحا “سال مالی” گوند. به لحاظ رشد بازارهای سرمایه و نیاز به اطلاعات به موقع تر، اطلاعات مالی برای دوره های کوتاه از یکسال (مثلا سه ماهه یا شش ماهه) نیز توسط برخی از شرکت ارائه میشود. بنابراین دوره مالی ممکن است سه ماهه، شش ماهه یا یک ساله باشد. فرض دوره مالی موجب پذیرش حسابداری بر مبنای تغعدی و اصل تطابق می شود.
پس از ثبت تمام رویدادها در دفاتر حسابداری، بسیاری از حساب های دفترکل ممکن است مانده های واقعی را برای تهیه صورت های مالی نشان ندهند. زیرا برخی معاملات و عملیات مالی وجود دارند که هنوز در حساب ها ثبت نشده اند و شامل حساب هایی می باشند که از نظر ماهیت نوع حساب باید تغییر وضعیت دهند. بنابراین برای ارائه مطلوب صورت های مالی در پایان هر دوره مالی با توجه به مبنای تعهدی و رعایت اصل تطابق، بهتر است مانده حساب ها به روز شوند.
ثبت های اصطلاحی معمولا در پایان دوره مالی شامل موارد زیر هستند:
- اصلاح حساب موجودی ملزومات
- اصلاح پیش پرداخت های هزینه
- اصلاح پیش دریافت های درآمد
- ثبت درآمدهای تحقق یافته و ثبت نشده تا پایان دوره مالی
- ثبت هزینه های تحمل شده وثبت نشده تا پایان دوره مالی
- ثبت هزینه استهلاک دارایی های استهلاک پذیر
- تعدیل موجودی کالا
- تعدیل ذخایر (ذخیره کاهش ارزش موجودی کالا، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول و …)
- سایر اصلاحات
